Mần tưới là cây gì?
- Tên gọi khác: Trạch lan, Hương thảo, Co phất phứ, Bội lan.
- Tên dược: Herbal Eupatoria
- Tên khoa học: Eupatorium fortunei Turez
- Họ: Cúc (danh pháp khoa học: Asteraceae)
Cây mần tưới mọc hoang ở ven đường, ruộng đồng và bìa rừng. Toàn cây mần tưới có thể được dùng để làm thuốc. Cây mần tưới có chứa thành phần hóa học chủ yếu là tinh dầu, trong tinh dầu có chứa methyl thymol ether neryl aceatate, O-coumaric acid, p-cymene, lindelofine, taraxasteryl palminate,…
Thu hái chủ yếu vào mùa hạ – thời điểm cây vừa ra hoa. Sau đó có thể dùng tươi hoặc phơi khô trong mát để sử dụng dần.
Đặc điểm nhận dạng cây mần tưới
Mần tưới là cây thân thảo sống nhiều năm, cây có chiều cao từ 30 – 100cm. Thân và cành có màu tím, rãnh chạy dọc và được phủ một lớp lông tơ.
Lá hình dải rộng, mọc đối xứng, đầu lá thường nhọn còn gốc thường thon và tròn. Lá có mép răng cưa đều, rộng khoảng 2.5 – 4.5cm và dài khoảng 5 – 12cm. Gân lá hình lông chim, bề mặt lá nhẵn. Hoa mọc thành cụm, màu tím nhạt. Quả bế, có 5 cạnh và màu đen. Cây ra hoa vào tháng 7 – 11 và sai quả vào tháng 9 – 12.
Cây mần tưới có tác dụng gì?
- Tính vị: Vị cay, hơi đắng, tính ấm và có mùi thơm.
- Quy kinh: Quy vào kinh Tỳ và Can.
Theo Đông Y:
- Công dụng: Thông kinh, lợi tiểu, phá ứ huyết và hoạt huyết.
- Chủ trị: Mất ngủ, phụ nữ sau sinh ăn uống kém, mệt mỏi, kinh nguyệt không đều, giảm mụn nhọt và xua đuổi muỗi.
- Ngoài ra, tinh dầu từ cây mần tưới còn được dùng để trị bọ và các loài ký sinh trùng ở động vật như chấy rận, rệp, mọt, bọ chét, bọ gà,…
- Một số nơi dùng như một loại gia vị hoặc được dùng sống làm rau thơm.
- Nhân dân Trung Hoa dùng dược liệu làm thuốc điều kinh, hạ sốt, lợi tiểu và bồi bổ dạ dày.
Theo nghiên cứu dược lý hiện đại: Thân và lá có tác dụng hỗ trợ điều trị tăng huyết áp.
Liều lượng, cách dùng cây mần tưới
Mần tưới được dùng ở dạng thuốc sắc và dùng ngoài. Nếu dùng dược liệu tươi, sử dụng từ 12 – 20g/ ngày, dược liệu khô dùng từ 6 – 12g/ ngày.
Một số bài thuốc chữa bệnh từ cây mần tưới
Bài thuốc điều trị rong kinh
- Chuẩn bị: Mã đề, ké hoa vàng và chỉ thiên mỗi vị 15g, mần tưới 20g.
- Thực hiện: Đem sắc uống đều đặn.
Bài thuốc trị thống kinh (đau bụng kinh) và kinh nguyệt không đều
- Chuẩn bị: Hương phụ, mần tưới, ngải cứu, nhọ nồi và ích mẫu mỗi vị 15g.
- Thực hiện: Đem các vị sắc uống.
Bài thuốc chữa chứng chậm kinh, máu kinh xấu, thường ra màu nâu đen
- Chuẩn bị: Nghệ xanh, ngưu tất, ích mẫu và hương phụ (tứ chế) mỗi vị 16g, chỉ xác, tô mộc và mần tưới mỗi vị 12g.
- Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống.
Bài thuốc trị tỳ vị hư yếu khiến tiêu hóa kém, bụng đầy trướng và đau tức ngực
- Chuẩn bị: Trần bì 6g, lá sen và hậu phác mỗi vị 8g, bán hạ chế, mần tưới, đại phúc bì và hoắc hương mỗi vị 12g.
- Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống.
Bài thuốc trị người nóng vào buổi chiều, miệng đắng, đi tiểu vàng, rêu lưỡi nhờn hơi vàng
- Chuẩn bị: Hoàng cầm, hoắc hương và bán hạ chế mỗi vị 12g, ý dĩ nhân, hoạt thạch mỗi vị 16g, hoàng liên 6g, mần tưới, chỉ thực, hậu phác mỗi vị 8g.
- Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống.
Bài thuốc chữa mụn nhọt sưng chưa sinh mủ, da sưng tấy, bầm tím do chấn thương
- Chuẩn bị: 1 nắm mần tưới tươi khoảng 50g.
- Thực hiện: Rửa sạch, để ráo và giã nát với 1 ít muối, sau đó đắp lên chỗ sưng đau.
Bài thuốc giải cảm do nắng nóng
- Chuẩn bị: 100g lá mần tưới non.
- Thực hiện: Đem nấu canh ăn trong ngày, nên dùng khi canh còn nóng. Sử dụng liên tục trong vòng 3 ngày.
Bài thuốc giúp kích thích tiêu hóa và giải nhiệt cơ thể
- Chuẩn bị: Mần tưới 20g (hái trước khi cây có hoa, thái nhỏ rồi sấy khô).
- Thực hiện: Sắc với 300ml nước, còn lại 100ml dùng uống hằng ngày.
Bài thuốc trị chứng mất ngủ, mệt mỏi và ăn uống kém ở phụ nữ sau khi sinh
- Chuẩn bị: Rẻ quạt 4g, nhân trần 6g, ngải cứu 10g, vỏ quả bưởi đào khô 4g, mạch môn và mần tưới mỗi vị 20g.
- Thực hiện: Sắc uống ngày dùng 1 thang, nên dùng liên tục trong vòng 10 ngày.
Bài thuốc giúp giảm gàu ở da đầu
- Chuẩn bị: Lá bưởi 20g, bồ kết 3 – 5 quả và mần tưới tươi 25g.
- Thực hiện: Đun dược liệu rồi lấy nước gội đầu. Nên gội 2 lần/ tuần.
Bài thuốc giúp xua đuỗi muỗi
- Chuẩn bị: Lá mần tưới tươi 20g.
- Thực hiện: Rửa sạch, giã nát và xát trực tiếp lên chân tay để xua đuỗi muỗi. Cách này có hiệu quả trong vòng 2 – 3 giờ. Có thể xát lại nếu cần thiết.
Lưu ý khi dùng cây mần tưới chữa bệnh
- Không dùng cho người có thể âm hư và huyết nhiệt
- Người huyết hư nhưng không có ứ trệ không nên dùng.
- Nên dùng bài thuốc từ mần tưới cho người bị chậm kinh. Người có kinh nguyệt đến sớm hơn không nên sử dụng dược liệu này.
Tóm lại, cây mần tưới là vị thuốc Nam quý hiếm, công dụng của cây mần tưới chính là tác dụng hoạt huyết, phá huyết ứ, điều kinh, giải nhiệt và được dùng để trị chứng thống kinh, chậm kinh, cảm do nắng nóng,… . Tuy nhiên nếu có các vấn đề sức khỏe đặc biệt (mang thai, tim mạch, tiểu đường), bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng vị thuốc này để chữa bệnh trong thời gian dài.