Hoa mào gà là cây gì?
- Tên gọi khác: Cây mào gà, kê quan, cây mồng gà, kê quan hoa, cây bông mồng gà, kê đầu, đuôi lươn
- Tên khoa học: Celosia argentea
- Họ: Dền (Amaranthaceae)
Cả cây mồng gà trắng và đỏ đều sử dụng các bộ phận như hạt, cụm hoa và mầm non làm dược liệu chữa bệnh trong y học cổ truyền. Hoa và hạt thường được thu hoạch vào tháng 9 – 10 hàng năm khi hạt chín. Cụm bông được cắt đem về phơi hay sấy khô. Đập hoa để tách lấy hạt, sau đó đem phơi lại lần nữa cho dược liệu thật khô sẽ bảo quản được lâu hơn.
Cụm non của cây được thu hái vào bất cứ thời điểm nào trong năm. Hạt mào gà trắng chứa chất béo và một số hoạt chất kháng sinh, tiêu viêm. Trong khi đó, cây hoa mào gà đỏ có chứa betanin, anthocyanin và hạt chứa chất béo.
Đặc điểm nhận dạng cây hoa mào gà
Cây hoa mào gà hay cây mồng gà là một loại thực vật có hoa thuộc họ dền. Cây thân mềm, sống một năm, được khoa học mô tả lần đầu tiên vào năm 1753. Cây cho ra hoa rất đẹp và có nhiều màu sắc khác nhau như đỏ, trắng, vàng, cam… Trong đó, hoa mào gà trắng và đỏ là hai loại được tìm thấy nhiều nhất ở nước ta.
Hoa mào gà trắng
Mào gà trắng còn có các tên gọi khác như cây đuôi lươn, thanh lương tử, mào gà đuôi nheo, bạch kê quan hoa hay cây bông mồng gà trắng… Cây mọc quanh năm, thân thẳng, nhỏ, vỏ ngoài nhẵn, phân nhiều cành. Chiều cao mỗi cây dao động từ 0,3 – 2 mét. Lá cây mồng gà trắng mọc so le, lá nguyên, hình mũi mác nhọn ở đầu, chiều rộng khoảng 2 – 4 cm và dài cỡ 8 – 10cm.
Mào gà trắng cho ra hoa vào mùa xuân đến mùa hè trong năm. Hoa màu trắng hoặc hơi hồng, mọc ở ngọn hoặc đầu cành ,không có cuống. Mỗi bông có thể dài từ 3 – 7cm. Quả nang chứa nhiều hạt dẹt sắc đen hoặc nâu đỏ có đường kính chỉ khoảng 1mm.
Loài mào gà hoa trắng hiện đang được trồng ở nước ta có nguồn gốc từ phía Đông Ấn Độ di thực sang. Cây có thể mọc hoang hoặc được trồng ở khắp mọi nơi làm cây cảnh, lấy dược liệu. Tại Châu Phi và một số nước Đông Nam Á, người dân còn thu hái lá và hoa mào gà trắng để làm rau ăn hàng ngày.
Hoa mào gà đỏ
Cây hoa mào gà đỏ được dân gian gọi bằng nhiều tên khác như bông mào gà đỏ hay kê quan hoa. Tên khoa học là Celosia cristata L. Cây sống lâu năm, có thân cứng và nhiều cành nhẵn bóng. Lá dài, nhọn, có cuống và có các phiến là nguyên hình trứng.
Hoa màu đỏ tươi hoặc đỏ nhung, cứng, hình vại leo ra hai bên và nhăn nheo tương tự như mào gà. Hầu hết các bông đều không thấy cuống hoặc nếu có thì rất ngắn. Quả cây mào gà đỏ hình trứng hoặc hình cầu. Bên trong chứa 8 – 10 hạt màu đen, vỏ ngoài bóng.
So với hoa mào gà trắng thì hoa mào gà đỏ có màu sắc và hình dáng bắt mắt hơn nên thường được người dân trồng trong chậu để trước nhà làm cảnh. Cây phát triển tốt nhất trong môi trường có khí hậu nóng ẩm và có nhiều ánh sáng.
Hoa mào gà có tác dụng gì?
Tính vị, quy kinh:
- Hoa mào gà trắng: Tính hơi hàn, vị đắng, quy vào kinh Can
- Hoa mào gà đỏ: Tính mát, vị ngọt
Cây hoa mồng gà trắng có tác dụng thanh can minh nục, chống viêm, cầm máu, thoái ế, khử phong nhiệt, làm sáng mắt. Chủ trị cao huyết áp, thổ huyết, lỵ trực khuẩn, chảy máu mũi, lòi dom chảy máu, tiểu buốt, tiểu rắt, nhọt độc, bế kinh…
Cây hoa mào gà đỏ: Giúp thanh nhiệt, cầm máu, trừ thấp, lương chỉ huyết. Chủ trị bệnh trị, rối loạn kinh nguyệt, khí hư, nổi mề đay ngoài da…
Liều lượng, cách dùng hoa màu gà dược liệu:
- Mào gà trắng: Ngày dùng 4 – 12g hoa, 10-15g hạt hoặc 30-60g toàn cây theo hình thức sắc uống, làm hoàn hoặc nấu nước rửa ngoài.
- Mào gà đỏ: Liều dùng 10 – 15g mỗi ngày theo dạng sắc uống
Một số bài thuốc chữa bệnh từ hoa mào gà
Chữa xuất huyết ruột, xuất huyết dạ dày: Lấy 10g hoa mào gà đỏ khô ( tương đương 25 – 30g tươi ). Giã nhỏ. Mỗi lần uống 1 – 2g x 3 – 4 lần trong ngày. Kết hợp lấy 10 hạt mào gà nhai kỹ, nuốt nước, lấy bã đắp ngay vị trí bị rắn cắn.
Chữa bệnh mề đay: Lấy 15g bông mào gà trắng, 8g quả thương nhĩ tử và 10 trái hồng táo. Thương nhĩ tử sao vàng, loại bỏ gai. Cho tất cả vào ấm sắc uống ngày 1 thang. Kết hợp lấy mầm non của cây hoa mào gà đỏ nấu nước để rửa ngoài khu vực bị tổn thương.
Điều trị bệnh đau mắt, viêm kết mạc trong giai đoạn cấp tính: Kết hợp hạt hoa mào gà trắng với đỗ phụ ( hoàng cầm ), long đởm mỗi loại 9g, địa hoàng thán 15g, hoa cúc trắng 12g. Sắc uống ngày 1 thang.
Chữa rong kinh, máu ra nhiều trong kỳ hành kinh:
- Bài 1: Lấy hoa mào gà trắng đem sấy khô, tán thành bột. Mỗi ngày 2 lần lấy 6g bột thuốc pha chung với một ít rượu trắng uống khi đói bụng. Có thể thay thế rượu bằng nước ấm.
- Bài 2: Dùng 30g hoa mào gà đỏ sắc với rượu uống
- Bài 3: Lấy 25g bông mào gà đỏ nấu với thịt nạc lợn thành canh ăn trước ngày hành kinh khoảng 3 ngày.
Điều trị thổ huyết
- Bài 1: Dùng 6g hoa mào gà trắng sao chung với giấm, giã nhỏ. Uống thuốc chung với nước ấm hoặc chút rượu, mỗi ngày 2 lần.
- Bài 2: Dùng cả cây hoa mào gà trắng dạng tươi hoặc khô. Sắc uống ngà 1 nắm
- Bài 3: Dùng 15 – 24g hoa mào gà trắng tươi ( tương đương 6 – 15g khô ) đem nấu chung với phổi lợn trong 60 phút. Chia làm 3 lần dùng trong ngày. Uống nước và ăn cả cái.
6. Điều trị bệnh nhiễm trùng âm đạo
Hạt mào gà đỏ 60g, cây giần sàng 15g. Nấu nước rửa vùng kín mỗi ngày 2 lần. Kiêng kỵ cho phụ nữa đang mang thai.
Điều trị khạc ra máu:
- Bài 1: Lấy hoa mào gà trắng, bá tử nhân, bạch hoa thảo mỗi vị 30g. Sắc uống 1 thang trong ngày.
- Bài 2: Phối hợp 24g hoa mào gà tươi với 30g rễ cây cỏ tranh. Dùng ngày 1 thang theo dạng sắc uống.
- Bài 3: Hầm 15 – 24g hoa trắng hầm cùng phổi lợn cho nhừ rồi chia làm 3 lần ăn.
Chữa bệnh trĩ lở loét: Dùng hoa mào gà, ngũ bội tử mỗi vị 3g. Tán bột mịn, trộn chung với một ít bột băng phiến rồi thêm mật lợn vào tạo thành hỗn hợp sền sệt. Bôi vào búi trĩ ngày 1 – 2 lần.
Trị bế kinh: Hái 24g bông mào gà tươi nấu chung với 60g thịt nạc lợn thành canh. Chia 2 – 3 lần ăn trong ngày thay rau.
Điều trị bệnh lòi dom chảy máu:
- Bài 1: Hoa mào gà trắng và hồi thảo liều lượng bằng nhau. Phơi khô, nghiền thành bột mịn rồi vo viên hoàn uống chung với nước cơm. Với kích thước mỗi viên to bằng hạt ngô thì mỗi ngày uống 70 viên. Dùng thuốc khi đói bụng.
- Bài 2: Dùng 30g mào gà trắng kết hợp với hồ vương sứ giả và tông lư thán mỗi vị 30g. Tán tất cả thành bột. Mỗi lần sử dụng lấy 6g pha với nước cơm uống.
Điều trị sa trực tràng, bệnh trĩ, đi ngoài ra máu: Lấy 15g hạt và hoa mào gà đỏ với 3 bát nước cho cạn còn 1 bát. Gạn ra chia uống 3 lần trong ngày. Có thể tán thuốc với số lượng lớn làm hoàn uống lâu dài.
Chữa chứng tỵ nục ( Chảy máu cam hoặc xuất huyết ở mũi )
- Bài 1: Chuẩn bị thang thuốc gồm: Hoa mào gà trắng, bá tử nhân, cỏ nhọ nồi mỗi vị 30g. Sắc lấy nước đặc, gạn uống mỗi ngày 1 thang.
- Bài 2: Dùng toàn cây mào gà trắng 30g. Sắc với 500ml lấy 200ml. Gạn thuốc chia uống 3 lần mỗi ngày
- Bài 3: Dùng 30g hoa mào gà trắng và 60g rong biển (hải đới ). Sắc uống 1 thang mỗi ngày cho đến khi khỏi bệnh.
- Bài 4: Lấy 9g bông mào gà hầm nhừ cùng với 250g thịt lợn. Chia ăn 3 – 4 lần trong ngày.
Chữa bệnh cườm nước: Dùng mào gà hoa trắng, mẫu kinh căn và rễ cây ngải cứu mỗi vị 15g. Sắc uống đều đặn mỗi ngày 1 thang.
Chữa huyết lâm:
- Bài 1: Dùng bông mào gà trắng đốt cháy thành than. Hàng ngày lấy 15 – 20g pha với nước cơm uống
- Bài 2: Sắc 15g hoa mào gà trắng lấy nước chia 2 lần uống vào buổi sáng và buổi chiều cho đến khi khỏi bệnh.
Điều trị bệnh di tinh, xuất tinh sớm ở nam giới: Mào gà hoa trắng 30g, kim ti thảo và đường quân tử mỗi vị 15g. Dùng thuốc theo dạng sắc uống.
Trị nổi nhọt độc ở vùng gáy: Bông mào gà, cỏ ngọc, lan nhất điểm hồng mỗi thứ một nắm. Giã nát với một chút đường đỏ rồi lấy bã đắp vào chỗ nốt nhọt.
Chữa ra nhiều khí hư:
- Bài 1: Dùng 60g hoa mào gà và 30g sừng hươu. Tán tất cả thành bột mịn. Mỗi lần uống 6g x 2 lần/ngày. Uống thuốc chung với một ít rượu
- Bài 2: Mào gà bông trắng 15g, cây cỏ nến sao 6g. Lấy 1 thang sắc uống hàng ngày.
- Bài 3: Chuẩn bị 30g mào gà hoa trắng và 1 con gà ác cỡ vừa. Gà làm sạch lông, bỏ phủ tạng. Nhét dược liệu vào trong bụng đem hầm chín ăn
- Bài 4: Lấy 21g hoa mào gà trắng, thích lê tử 15g, ngân hạnh 10 quả bỏ hạt. Cho tất cả vào ấm sắc uống ngày 1 thang.
- Bài 5: Kết hợp các vị hoa mào gà trắng, đại kế căn, long nha thảo mỗi vị 9g. Sắc uống
- Bài 6: Tiên hạc thảo, ô rô cạn, hoa mào gà trắng mỗi vị 9g. Dùng theo hình thức sắc uống, mỗi ngày 1 thang.
- Bài 7: Lấy 9g hoa mào gà trắng phơi khô, tán thành bột mịn. Uống mỗi ngày 1 lần vào buổi sáng trước khi ăn để trị ra nhiều khí hư màu trắng.
- Bài 8: Dùng bạch truật, bạch linh mỗi vị 9g, hoa xa tiền tươi 30g, bông mào gà trắng 15g và 2 quả trứng gà ta. Tất cả gộp thành 1 thang, sắc uống.
Chữa tiểu tiện ra máu, tiểu buốt: Dùng cây mào gà trắng đốt cháy thành than (tồn tính ). Hàng ngày lấy 15 – 20g pha với nước cơm uống. Hoặc có thể dùng 15g hoa trắng sắc uống.
Trị xuất huyết tử cung: Lấy 15g hoa mào gà phối hợp với mai mực và đậu ván trắng mỗi vị 12g. Sắc uống thay trà hàng ngày cho đến khi cầm được máu.
Chữa đi cầu ra máu:
- Bài 1: Dùng bông mào gà trắng cho vào chảo nóng sao tồn tính, tán bột. Mỗi lần uống 6 – 9g x 2- 3 lần/ngày
- Bài 2: Kết hợp 30g hoa mào gà trắng với 30g cây ngải cứu. Tất cả sao đen, trộn chung với nhau. Sắc uống.
Lưu ý khi dùng cây hoa mào gà chữa bệnh
Người bị béo phì, u cục tránh dùng
Người có chức năng tiêu hoa kém, ăn không tiêu, sợ lạnh, tay chân lạnh không dùng cây hoa mào gà trắng. Dược liệu này có tính nê trệ, nếu sử dụng sẽ khiến các vấn đề trên thêm trầm trọng.
Như vậy, ngoài tác dụng làm thuốc chữa bệnh, cây hoa mào gà còn có thể làm thực phẩm chế biến ra nhiều món ngon như hoa mào gà xào tôm, canh hoa mào gà nấu thịt bằm, mào gà xào thịt vịt… Các bà nội trợ có thể chế biến các món ăn này cho cả nhà dùng trong những ngày hè nóng nực để giải nhiệt, kích thích tiêu hóa, ngăn ngừa táo bón.